چرخه عمر یا چرخه حیات پروژه و محصول
خانه » مدیریت پروژه »
چرخه های حیات (Life Cycle, LC):
- چرخه حیات پروژه یا Project Life Cycle
- چرخه حیات محصول یا Product Life Cycle
ممکن است تصور کنید چرخه حیات پروژه و چرخه حیات محصول یکسان یا به یکدیگر شبیه هستند، در حالیکه چرخه حیات پروژه مستقل از چرخه حیات محصول است و به عنوان یک مدیر پروژه یا شخصی که در این حوزه فعالیت دارد باید به تفاوت های این دو مفهوم واقف باشید.
چرخه حیات محصول طولانی تر از چرخه حیات پروژه است. در اکثر موارد، چرخه حیات پروژه زیرمجموعه چرخه حیات محصول است زیرا یک پروژه محصولی را تولید می کند و سپس پایان می یابد، اما چرخه حیات محصول حتی پس از اتمام پروژه نیز ادامه دارد و محصول برای مدت طولانی تری باقی می ماند.
با این حال، چرخه های حیات پروژه همیشه بخشی از چرخه حیات محصول نیستند. اگر خروجی یا تحویل شدنی های پروژه از نوع خدمت یا نتیجه باشند، دیگر چرخه حیات پروژه بخشی از چرخه حیات محصول نخواهد بود.
چرخه حیات پروژه و چرخه حیات محصول
1-چرخه حیات یا چرخه عمر پروژه:
چرخه حیات پروژه توالی فازهایی است که یک پروژه از آغاز تا خاتمه طی می کند. پروژه ها برای تولید یک محصول، خدمت یا نتیجه انجام می شوند و پس از ارائه خروجی ها (deliverables)، متوقف می شوند و چرخه عمر پروژه پایان می یابد.
چرخه حیات پروژه فازهای مختلفی دارد و هر فاز شامل فعالیت هایی از پنج گروه فرآیندی مطابق استاندارد پمباک است: آغازین، برنامه ریزی، اجرا، نظارت و کنترل، و خاتمه، و هر گروه فرآیندی نیز شامل فرآیندهایی از حوزه های دانشی مختلف است.
ارتباط چرخه عمر پروژه و گروه های فرآیندی استاندارد پمباک
ارتباط و قرارگیری این فازها نسبت به یکدیگر می تواند به سه صورت باشد: ترتیبی یا sequential، دارای همپوشانی یا overlapping، تکرارشونده یا iterative.
استاندارد پمباک PMBOK، چرخه های حیات پروژه را در چهار فاز تعریف می کند:
1- شروع پروژه: خروجی این فاز منشور پروژه یا Project Charter است.
2- سازماندهی و آماده سازی: خروجی این فاز برنامه های مدیریت پروژه است.
3- انجام کار پروژه: خروجی این فاز اقلام قابل تحویل تایید شده پروژه است.
4-خاتمه پروژه: خروجی این فاز مستندات بایگانی شده پروژه است.
چرخه حیات یا چرخه عمر پروژه
برخی نکات و ویژگی های چرخه حیات پروژه عبارتند از:
– هنگام شروع پروژه عدم قطعیت و ریسک پروژه بیشتر بوده و با پیشرفت پروژه کاهش می یابد.
-نیاز به کارکنان و منابع انسانی در ابتدای پروژه کم است، در فاز اجرا به حداکثر می رسد و پس از آن ممکن است کاهش یابد.
– هزینه ها در ابتدای پروژه کم است، در فاز اجرا به حداکثر می رسد و پس از آن کاهش می یابد.
-هزینه تغییرات در ابتدای پروژه کمترین حد است و با پیشرفت بیشتر پروژه افزایش پیدا می کند.
-نفوذ ذینفعان پروژه در ابتدای پروژه بیشتر است و با پیشرفت بیشتر پروژه کاهش می یابد.
-بیشترین هزینه و زمان مربوط به فاز اجرا می باشد.
2-چرخه حیات یا چرخه عمر محصول:
چرخه حیات محصول مجموعه ای از فازهاست که تکامل یک محصول از زمان ایده اولیه تا افول آن را توصیف می کند.
ارتباط و قرارگیری این فازها نسبت به یکدیگر ترتیبی است و بر خلاف فازهای چرخه حیات پروژه، امکان تداخل و همپوشانی وجود ندارند. همان طور که گفته شد، چرخه حیات پروژه می تواند بخشی از یک یا چند فاز در چرخه حیات محصول باشد.
فازهای چرخه حیات محصول عبارتند از:
- توسعه یا development: فاز تولید ایده اولیه محصول و تولید محصول قبل از اینکه محصول در بازار موجود شود
- معرفی یا introduction: فاز معرفی و عرضه محصول به بازار برای اولین بار و شروع فروش محصول به مشتریان
- رشد یا growth: فاز افزایش فروش با نرخ رشد زیاد
- بلوغ یا maturity: فاز رسیدن فروش به نقطه اوج اما با نرخ رشد آهسته تر
- افول یا retirement یا decline: آخرین فاز چرخه حیات محصول و کاهش میزان فروش
چرخه عمر محصول
تفاوت های عمده میان چرخه حیات پروژه و چرخه حیات محصول عبارت است از:
– چرخه حیات محصول می تواند شامل چرخه حیات یک پروژه منفرد یا چرخه های حیات پروژه های چندگانه باشد.
– چرخه حیات محصول طولانی تر از چرخه حیات پروژه است.
– چرخه حیات پروژه پایان مشخصی دارد در حالی که چرخه عمر محصول ممکن است پایانی نداشته باشد. زیرا همه محصولات به فاز نهایی و افول نمی رسند. برخی از محصولات کنار گذاشته می شوند و برخی دیگر هرگز منقضی نمی شوند.
– فازهای چرخه حیات محصول با هم همپوشانی ندارند در حالی که ممکن است فازهای پروژه با هم تداخل داشته باشند.
-فازها معمولاً فقط یک بار در چرخه حیات محصول رخ می دهند در حالی که در چرخه حیات پروژه ممکن است فازها تکرار شوند.
چرخه عمر محصول در برابر چرخه عمر پروژه
در چرخه حیات پروژه عموما یک یا چند فاز مرتبط با توسعه یک محصول، خدمت و یا نتیجه وجود دارد که به آن چرخه حیات توسعه (development life cycle) هم گفته می شود.
انواع چرخه های حیات توسعه یا رویکردهای توسعه محصول پروژه طبق استاندارد پمباک به شرح زیر می باشد:
- رویکرد قابل پیش بینی یا Predictive: چرخه حیات قابل پیش بینی به چرخه های حیات آبشاری یا waterfall و برنامه محور یا plan-driven هم نام گذاری می شود. در این رویکرد محدوده یا اسکوپ پروژه، زمان و هزینه در فازهای اولیه پروژه تعیین می شود، تغییرات به دقت مدیریت می شوند، و تاکید آن بر برنامه ریزی جزئی و دقیق می باشد.
- رویکرد تکرار پذیر یا Iterative: در این رویکرد محدوده پروژه به طور کلی در اوایل چرخه حیات تعیین می شوند ولی تخمین زمان و هزینه ها به طور معمول با افزایش درک تیم پروژه از محصول مرتبا اصلاح می شوند. در این رویکرد محصول از طریق یک سری چرخه های تکرار شونده توسعه می یابد و از بازخورد مشتری و ذینفعان جهت تحویل محصول نهایی استفاده می شود.
- رویکرد تکاملی یا Incremental: در این رویکرد اقلام قابل تحویل پروژه از طریق یک سری تکرارها به منظور اضافه کردن قابلیت به محصول تولید می شوند. محصول به صورت تدریجی به مشتری تحویل می شود و محصول نهایی با قابلیت های کامل در آخرین تکرار تکمیل می گردد. بنابراین برای پروژه هایی که مشتری محصول را سریع و با فوریت برای استفاده می خواهد و محصول قابل تقسیم شدن به بخش های زیرمجموعه است مناسب می باشد.
- رویکرد انطباقی یا Adaptive: چرخه حیات انطباقی به رویکردهای چابک یا Agile و تغییر محور یا change-driven هم نام گذاری می شود و از ویژگی های چرخه حیات تکرار پذیر و تکاملی استفاده می کند، یعنی ترکیبی از اصلاح طی تکرارها و تحویل سریع بخش هایی از اقلام نهایی به مشتری. در این رویکرد قبل از شروع هر تکرار محدوده جزئی برای آن تکرار، تعیین و تایید می شود.
- رویکرد ترکیبی یا Hybrid: رویکرد هیبریدی یا ترکیبی، ترکیبی از رویکردهای قابل پیش بینی و انطباقی است. در این رویکرد برای عناصری از پروژه که شناخته شده و شفاف هستند و الزامات مشتری مشخص است از رویکرد قابل پیش بینی و عناصری که در حال تکامل هستند از رویکرد انطباقی استفاده می شود.
نکته: در رویکرد تکرار پذیر محصول در مرحله آخر تحویل مشتری می شود ولی در رویکردهای تکاملی و انطباقی محصول طی چند مرحله و در طی پروژه تحویل مشتری می شود و تکمیل محصول نهایی در مرحله آخر اتفاق می افتد.
نکته: در رویکرد تکرار پذیر در ابتدای پروژه الزامات پروژه به صورت شفاف مشخص نیست. در حالی که در رویکرد تکاملی الزامات پروژه به صورت شفاف مشخص هست و میدانیم چه خروجی هایی با چه مشخصاتی باید در پروژه تحویل شود، اما به صورت تدریجی تحویل مشتری می شود و در رویکرد انطباقی الزامات پروژه دقیقا مشخص نیست و به صورت تدریجی هم به مشتری تحویل می شود.